สารนาถ หรือ ที่ชาวพุทธในเมืองไทยรู้จักว่า พาราณสี ในอดีตที่นี่นับได้ว่าเป็นแหล่งของพราหมณ์ ที่มีความเจริญมากในด้าน ศาสนา วัฒนธรรม ตลอดทั้งความเชื่อหลากหลาย ในครั้งพุทธกาล ปัญจวัคคีย์ทั้ง 5 ได้หลีกหนี มาบำเพ็ญตน บำเพ็ญธรรม ณ ที่แห่งนี้ เพื่อหาหนทางการรู้แจ้ง หลังที่หลีกหนีจากโพธิสัตว์ ที่กำลังบำเพ็ญอยู่ที่พุทธคยา
ด้วยเหตุเข้าใจว่า โพธิสัตว์ นั้นกลับคำ ทิ้งตบะในการปฏิบัติ หันกลับมาทานอาหาร และไม่ไปต่อกับการแสวงหา การรู้แจ้ง แต่เมื่อครั้งโพธิสัตว์ได้บรรลุธรรมแล้ว ได้คิดถึงปัญจวัคคีย์ทั้ง 5 จึงได้เดินทางด้วยเท้าจากพุทธคยา มาที่พาราณสี เพื่อจะโปรดปัญจวัคคีย์ทั้ง 5 ให้บรรลุธรรม รู้แจ้งเห็นจริง เช่นเดียวกัน
คั้นเมื่อปัญจวัคคีย์ เห็นพระพุทธเจ้าเดินมาด้วยผิวพรรณผ่องใส ไม่เหมือนโพธิสัตว์ หรือบุคคลที่ตนเองเคยอุปถัมภ์ ในครั้งเก่า ต่างก็เกิดความแปลกใจ จากที่เคยตกลงกันว่าจะไม่มีใครเดินเข้ามาหา จะไม่มีใครเดินเข้าไปทักทาย ทุกคนเหมือนถูกสะกด ด้วยธรรมอันยิ่ง รีบเข้าไปทักทายแล้วนิมนต์ให้ประทับนั่ง
ด้วยพุทธานุภาพ การปฏิบัติทางสายกลาง มัชฌิมาปฏิปทา, มรรคมีองค์ 8 ด้วยเป็นการเตือนให้ปัญจวัคคีย์ทั้ง 5 ดำรงชีวิตด้วยทางสายกลาง ไม่ว่าจะได้สติสมาธิและอื่นๆ แล้วจะสามารถทำให้บรรลุธรรมได้ การแสดงธรรมของพระองค์ ทำให้อัญญาโกณฑัญญะเป็นผู้เข้าถึงธรรมคนแรก
พาราณสี ความเจริญอันยิ่งใหญ่ของพระราม นับได้ว่าเป็นศูนย์รวมของความเจริญในยุคนั้น เมื่อพระพุทธเจ้าเข้ามาและเผยแพร่ธรรมย่อมได้รับการต่อต้าน แต่ในที่สุดก็สามารถทำให้ผู้คนเข้าถึงทำความเป็นจริงได้ แม้ในปัจจุบันเมืองนี้ก็ยังมีการซื้อขายข้าวของเครื่องใช้และสินค้าที่มีชื่อเสียงที่สุดก็คือผ้ากาสี(ผ้ากาสิกพัสตร์) และผ้าอื่นๆ อีกมากมาย ที่มีการขายตั้งแต่ในอดีตจนถึงปัจจุบันยังคงดำรงไว้
สถูป ที่เป็นเหมือนเครื่องหมาย บอกจุดสำคัญของการโปรดปัญจวัคคีย์ทั้ง 5 ก็คือสถูปที่สร้างขึ้นเพื่อให้ชาวพุทธทั่วโลกมาสักการะน้อมระลึกนึกถึง พระพุทธองค์ นอกจากนี้ ยังมีเสาอโศกที่หักชำรุด ที่จารึกด้วยภาษาพราหมีเพื่อบ่งบอกว่า ที่นี่คือสถานที่สำคัญอย่างไรเกี่ยวกับพุทธศาสนา
ผู้ใดที่ชอบธรรมะในด้านปัญญา ถ้าได้มีโอกาสเดินทางมาที่สารนาถในปัจจุบัน หรือในอดีตที่เรียกว่าพาราณสี แล้วได้มา บำเพ็ญภาวนา จะทำให้จิตใจสงบ และพบปัญญาตามวาสนาแห่งตน นี้เป็นความเชื่อที่หลวงปู่,หลวงพ่อ,ครูบาอาจารย์ทั้งหลาย ได้ถ่ายทอดบอกแก่ศิษย์ทั้งหลาย จากอดีตถึงปัจจุบัน
นอกจากนี้ที่นี่ยังมีพิพิธภัณฑ์ ที่เก็บสะสมพระพุทธรูปและของเก่าโบราณ ที่ขุดค้นพบได้รวบรวมเอาไว้ให้ชาวพุทธได้ศึกษา เป็นของเก่าที่มีคุณค่าและบ่งบอกถึงอารยธรรมวัฒนธรรมต่างๆ ของศาสนา
ผู้ใดที่มีโอกาสเดินทางไป 4 สังเวชนียสถาน เมื่อเดินทางไปถึง สารนาถหรือพาราณสี นอกจากปฏิบัติธรรมอธิษฐานแล้ว หลายคนพึงปรารถนาไปดูนรกสวรรค์บนดิน ด้วยการล่องเรือบนแม่น้ำคงคา ด้านหนึ่งมีการเผาศพ ที่เชื่อกันว่าไฟไม่เคยดับมา 2,000 กว่าปี มีผู้คนเข้าคิวรอถูกเผาอยู่ตลอดเวลา อีกฝั่งนึงไม่มีผู้อยู่อาศัยเป็นป่า องค์การรกร้าง เรียกว่าฝั่งนรก และนี่เป็นความเชื่อของลัทธิวัฒนธรรมของคนท้องถิ่น
พาราณสีให้ธรรมะหลากหลายมิติ ได้มอง, ได้เห็น, ได้คิด สามารถทำให้จิตสงบได้ ตามความเป็นจริงกับสิ่งที่เห็น ถ้าใครได้ไปย่อมได้สัมผัส แล้วจะเข้าใจชีวิตมากขึ้น ว่าโลกนี้ไม่ได้มีแต่เราที่เป็นทุกข์ ไม่ได้มีแต่เราที่ลำบาก เมื่อเรารู้และเข้าใจความจริงตามนี้ ใจเราจะปล่อยวางได้ เบาได้ และมีความสุขมากขึ้น โดยธรรมชาติอย่างแท้จริง