วิกฤตปลาต่างถิ่น "เอเลี่ยนสปีชีส์" ภัยคุกคามระบบนิเวศไทยที่ไม่ควรมองข้าม

ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ประเทศไทยกำลังเผชิญกับปัญหาการแพร่ระบาดของ "ปลาหมอสีคางดำ" ซึ่งเป็นสัตว์น้ำต่างถิ่นที่กำลังสร้างความเสียหายต่อระบบนิเวศและวิถีชีวิตของชาวประมงไทยอย่างหนัก ปลาชนิดนี้ถูกจัดอยู่ในกลุ่ม "เอเลี่ยนสปีชีส์" หรือสิ่งมีชีวิตต่างถิ่นที่รุกราน ซึ่งกำลังเป็นปัญหาใหญ่ในหลายประเทศทั่วโลก

 

ปลาหมอสีคางดำ หรือชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Sarotherodon melanotheron เป็นปลาที่มีถิ่นกำเนิดในทวีปแอฟริกา มีลักษณะคล้ายปลาหมอเทศ แต่มีความสามารถในการปรับตัวสูงกว่ามาก สามารถอาศัยได้ทั้งในน้ำจืดและน้ำเค็ม ที่น่ากลัวคือมันสามารถปรับตัวเข้ากับอาหารใหม่ได้ภายในเวลาเพียง 1 ชั่วโมง และขยายพันธุ์ได้อย่างรวดเร็วทุกๆ 22 วัน

 

ปลาหมอคางดำถูกนำเข้ามาในประเทศไทยครั้งแรกในปี 2553 โดยบริษัทเอกชนแห่งหนึ่งนำเข้ามาจำนวน 2,000 ตัว เพื่อปรับปรุงสายพันธุ์ปลานิล แม้ว่าปลาส่วนใหญ่จะตายภายใน 3 สัปดาห์และถูกฝังกลบ แต่เพียง 2 ปีต่อมาในปี 2555 ก็พบการแพร่ระบาดครั้งแรกในพื้นที่จังหวัดสมุทรสงคราม ครอบคลุมพื้นที่กว่า 1,000 ไร่

 

ปัจจุบันปลาหมอสีคางดำได้แพร่กระจายไปในแหล่งน้ำหลายพื้นที่ของไทย โดยเฉพาะในภาคใต้ เช่น จังหวัดสงขลาและนครศรีธรรมราช ส่งผลกระทบรุนแรงต่อระบบนิเวศและการประมงท้องถิ่น เนื่องจากนิสัยดุร้าย กินจุ และแย่งอาหารของปลาพื้นเมือง ทำให้ประชากรปลาท้องถิ่นลดลงอย่างรวดเร็ว

 

ไม่เพียงแต่ปลาหมอสีคางดำเท่านั้น ประเทศไทยยังเผชิญกับปัญหาปลาเอเลี่ยนสปีชีส์อีกหลายชนิด เช่น ปลาหมอมายัน ปลาหมอบัตเตอร์ ปลาพีคอกแบส และปลาเทราท์สายรุ้ง ซึ่งล้วนแต่เป็นภัยคุกคามต่อความหลากหลายทางชีวภาพของไทย

 

เอเลี่ยนสปีชีส์คืออะไร?

เอเลี่ยนสปีชีส์ (Alien Species) หมายถึงสิ่งมีชีวิตที่ถูกนำเข้ามาในถิ่นใหม่และสามารถแพร่พันธุ์จนกลายเป็น "ชนิดพันธุ์เด่น" ในระบบนิเวศนั้น ส่วนใหญ่มักสร้างปัญหามากกว่าประโยชน์ โดยเข้าไปแย่งอาหารและที่อยู่อาศัยของสิ่งมีชีวิตดั้งเดิม บางชนิดยังเป็นพาหะนำโรคสู่สัตว์และมนุษย์อีกด้วย

 

การแพร่ระบาดของเอเลี่ยนสปีชีส์ส่วนใหญ่เกิดจากการนำเข้าโดยมนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นเพื่อการประมง การเกษตร หรือการทดลอง บางครั้งอาจเกิดจากความไม่ตั้งใจ เช่น การติดมากับน้ำอับเฉาเรือ ดังนั้นการควบคุมการนำเข้าจึงเป็นมาตรการสำคัญในการป้องกันปัญหา

 

10 สายพันธุ์ปลาเอเลี่ยนสปีชีส์

ปัจจุบัน กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ได้ออกประกาศห้ามนำเข้า เพาะเลี้ยง ปลาเอเลี่ยนสปีชีส์ 10 สายพันธุ์ รวมถึงสัตว์น้ำอื่นๆ อีก 3 ชนิด โดยไม่ได้รับอนุญาต ผู้ฝ่าฝืนมีโทษจำคุกไม่เกิน 1 ปี หรือปรับไม่เกิน 1 ล้านบาท หรือทั้งจำทั้งปรับ โดย 10 สายพันธุ์ปลาต้องห้ามได้แก่...

 

1. ปลาหมอสีคางดำ (Blackchin Tilapia)

• ต้นกำเนิดจากแอฟริกา ปรับตัวเก่ง ขยายพันธุ์เร็วทุก 22 วัน
• นิสัยดุร้าย กินจุ ทำลายระบบนิเวศท้องถิ่น

2. ปลาหมอมายัน (Mayan Cichlid)

• มีแถบสีดำ 7 แถบบนตัว ดุร้าย ปรับตัวเก่ง
• พบครั้งแรกในไทยปี 2548 ที่คลองเชื่อมแม่น้ำเจ้าพระยา

3. ปลาหมอบัตเตอร์ (Zebra Cichlid)

• มีแถบสีดำ 5 แถบ ทนต่อสภาพแวดล้อมหลากหลาย
• ต้นกำเนิดจากแอฟริกาตะวันตก

4. ปลาทุกชนิดในสกุล Cichla และลูกผสม

• รวมถึงปลาพีคอกแบส หรือปลากะพงนกยูง
• ต้นกำเนิดจากอเมริกาใต้ สวยงามแต่กินจุ ทำลายระบบนิเวศ

5. ปลาเทราท์สายรุ้ง (Rainbow Trout)

• ขนาดใหญ่ถึง 1.2 เมตร กินได้ทุกอย่าง
• ติดอันดับ 5 ปลาต่างถิ่นที่รุกรานรุนแรงที่สุดโดย IUCN

6. ปลาเทราท์สีน้ำตาล (Sea Trout)

• ยาวเฉลี่ย 40-80 เซนติเมตร น้ำหนัก 0.5-3 กิโลกรัม สีน้ำตาลถึงเทา มีจุดสีดำและแดงบนลำตัว
• มีถิ่นกำเนิดแถบยุโรป เอเชียตะวันตก และแอฟริกาเหนือ

7. ปลากะพงปากกว้าง (Largemouth Black Bass)

• สีเขียวมะกอก มีจุดสีดำเรียงตามลำตัว
• ตัวเมียใหญ่กว่าตัวผู้

8. ปลาโกไลแอทไทเกอร์ฟิช (Goliath Tigerfish)

• มีฟันแหลมคมขนาดใหญ่ 32 ซี่ ยาวถึง 1.5 เมตร น้ำหนักถึง 50 กิโลกรัม มีถิ่นกำเนิดที่แม่น้ำคองโกในแอฟริกากลาง
• เป็นนักล่าที่ดุร้าย กินปลาขนาดใหญ่และสัตว์อื่นๆ

9. ปลาเก๋าหยก (Jade Perch)

• อยู่ในวงศ์ปลาข้างตะเภา กินได้ทุกอย่าง
• มีจุดสีดำรูปวงรีบนลำตัว

10. ปลาที่มีการดัดแปลงหรือตัดแต่งพันธุกรรม (GMO, LMO)

 

นอกจากมาตรการทางกฎหมาย หน่วยงานที่เกี่ยวข้องยังได้รณรงค์ให้ประชาชนตระหนักถึงอันตรายของการปล่อยสัตว์น้ำต่างถิ่นลงสู่แหล่งน้ำธรรมชาติ และขอความร่วมมือในการแจ้งเบาะแสหากพบเห็นปลาเอเลี่ยนสปีชีส์ในแหล่งน้ำสาธารณะ

 

การแก้ปัญหาเอเลี่ยนสปีชีส์จำเป็นต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ทั้งภาครัฐ เอกชน และประชาชน ในการป้องกันการแพร่ระบาด ควบคุมประชากร และฟื้นฟูระบบนิเวศที่ได้รับผลกระทบ เพื่อรักษาความสมดุลของธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพของประเทศไทยให้คงอยู่อย่างยั่งยืน