ข้อตกลงปารีส มาตรา 6 คืออะไร ทำไมจึงเป็นที่ถกเถียงกันมาก

ย้อนกลับไปหลังการเจรจายาวนานเกือบ 10 ปี ในวันแรกของการประชุมว่าด้วยสภาพอากาศโลก ผู้นำได้ตัดสินใจในประเด็นที่ละเอียดอ่อนที่ถกเถียงกันมานานเกี่ยวกับการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกจากถ่านหิน น้ำมัน และก๊าซธรรมชาติ

ซึ่งรู้จักกันในชื่อมาตรา 6 โดยเป็นส่วนหนึ่งของข้อตกลงปารีสในปี 2015 เพื่อช่วยให้ประเทศต่างๆ ทำงานร่วมกันเพื่อลดมลพิษที่ก่อให้เกิดสภาพอากาศโลก ส่วนหนึ่งของมาตรา 6 คือ ระบบเครดิตคาร์บอน อนุญาตให้ประเทศต่างๆ ปล่อยก๊าซเรือนกระจกที่ก่อให้เกิดโลกร้อนในอากาศได้

เมื่อเร็วๆ นี้ มาตรา 6 ในข้อตกลงปารีสได้ถูกวิพากษ์วิจารณ์จากกลุ่มยุติธรรมด้านสภาพอากาศ ซึ่งกล่าวว่า ตลาดคาร์บอน ทำให้ผู้ก่อมลพิษรายใหญ่ยังคงปล่อยคาร์บอนต่อไปโดยแลกกับผู้คนและสิ่งแวดล้อม

โดยในเฉพาะในช่วงเวลาการประชุม COP29 ซึ่งนำบรรดาผู้นำโลกมารวมตัวกันเพื่อหารือถึงแนวทางในการจำกัดและปรับตัวให้เข้ากับวิกฤตสภาพอากาศ นักวิทยาศาสตร์เห็นพ้องต้องกันว่าการที่อากาศอุ่นขึ้นซึ่งเกิดจากการเผาไหม้เชื้อเพลิงฟอสซิลโดยมนุษย์เป็นหลักนั้น ทำให้เกิดภัยแล้ง น้ำท่วม พายุเฮอริเคน และความร้อนที่รุนแรงและรุนแรงมากขึ้นเรื่อยๆ 

ข้อตกลงปารีส มาตรา 6 คืออะไร?

มาตรา 6 ปรากฏครั้งแรกในการประชุมว่าด้วยสภาพอากาศที่กรุงปารีสเมื่อปี 2015 ซึ่งผู้นำโลกตกลงที่จะพยายามควบคุมให้อุณหภูมิของโลกให้อยู่ต่ำกว่า 1.5 องศาเซลเซียส (2.7 องศาฟาเรนไฮต์) จากระดับก่อนยุคอุตสาหกรรม

มีวัตถุประสงค์เพื่อสรุปแนวทางที่ประเทศต่างๆ และบริษัทต่างๆ จะสามารถแลกเปลี่ยนการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกเพื่อขจัดและหยุดไม่ให้มลพิษคาร์บอนเข้าสู่ชั้นบรรยากาศมากขึ้นได้อย่างไร ซึ่งแนวคิดก็คือการจัดตั้ง ตลาดซื้อขายคาร์บอน โดยให้ผู้ก่อมลพิษรายใหญ่ชดเชยมลพิษบางส่วนที่ผลิตได้โดยการซื้อเครดิตคาร์บอนจากประเทศที่ก่อมลพิษน้อยกว่า

มาตรา 6 เสนอวิธีสองวิธีให้ประเทศต่างๆ ดำเนินการ

วิธีแรกคือให้ประเทศกำหนดกฎและมาตรฐานของตนเองสำหรับการซื้อขายเครดิตคาร์บอน โดยบางประเทศได้ลงนามในข้อตกลงเพื่อดำเนินการดังกล่าวแล้ว เช่น สิงคโปร์กับฟิลิปปินส์ คอสตาริกาและศรีลังกา สวิตเซอร์แลนด์กับกานา เปรู และยูเครน เป็นต้น ส่วน

วิธีที่สองคือสร้างตลาดระหว่างประเทศที่อยู่ภายใต้การควบคุมของสหประชาชาติ ซึ่งทุกคนสามารถซื้อเครดิตผ่านตลาดดังกล่าวได้

ผู้เชี่ยวชาญด้านตลาดคาร์บอนโลกจากกลุ่มวิจัย Carbon Market Watch กล่าวว่าแนวคิดเบื้องหลังมาตรา 6 คือ การให้ประเทศต่างๆ ค้นหาวิธีที่ถูกที่สุดในการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก การแลกเปลี่ยนเครดิตคาร์บอนจะทำให้การลดมลพิษทั่วโลกมีราคาถูกและมีประสิทธิภาพมากขึ้น

แต่มาตรา 6 มีข้อโต้แย้ง ทำให้เกิดความล่าช้ามาหลายปี ในการประชุม COP28 การเจรจาล้มเหลวเนื่องจากความขัดแย้งในเรื่องความโปร่งใส กฎเกณฑ์เกี่ยวกับเครดิตที่สามารถแลกเปลี่ยนได้ และสิ่งที่จะทำให้ได้เครดิตการกำจัดคาร์บอนที่ดี เช่น เมื่อชุมชนท้องถิ่นไม่มีสิทธิ์มีเสียงในโครงการและถูกบังคับให้ย้ายถิ่นฐาน โดยอ้างถึงโครงการเครดิตคาร์บอนสำหรับการปลูกต้นไม้ บางโครงการสามารถเกิดขึ้นได้บนดินแดนของชนพื้นเมืองที่อยู่อาศัย ดังนั้นจึงมีข้อกังวลด้านสิทธิมนุษยชนมากมาย

ด้าน อันโตนิโอ กูเตอร์เรส เลขาธิการสหประชาชาติ เรียกร้องให้ผู้เจรจาตกลงกันในกฎเกณฑ์สำหรับตลาดคาร์บอนที่ยุติธรรมและมีประสิทธิภาพและไม่ปล่อยให้มีการฟอกเขียวหรือการแย่งชิงที่ดิน

ช่วยลดมลพิษคาร์บอนได้อย่างไร

ความหวังของมาตรา 6 คือการสร้างแรงจูงใจให้ประเทศต่างๆ ร่วมมือกันเพื่อบรรลุเป้าหมายด้านสภาพภูมิอากาศ

ประเทศต่างๆ สามารถสร้างเครดิตคาร์บอนได้จากโครงการต่างๆ ที่มุ่งบรรลุเป้าหมายด้านสภาพภูมิอากาศของตนเอง เช่น การปกป้องป่าไม้ที่มีอยู่จากการพัฒนาหรือการปิดโรงไฟฟ้าถ่านหิน

ผู้เล่นในภาคเอกชนหรือประเทศที่ก่อมลพิษสูงอื่นๆ สามารถซื้อเครดิตคาร์บอนได้ ซึ่งจะทำให้ประเทศเหล่านั้นปล่อยคาร์บอนไดออกไซด์หรือก๊าซเรือนกระจกอื่นๆ ในปริมาณหนึ่ง บริษัทที่ก่อมลพิษหนักจะเป็นลูกค้ารายสำคัญ

เครดิตคาร์บอนหนึ่งหน่วยจะเท่ากับคาร์บอนไดออกไซด์หนึ่งตันหรือเทียบเท่ากับก๊าซเรือนกระจกอื่นๆ ที่สามารถลดในอากาศ กักเก็บ หรือหลีกเลี่ยงได้โดยใช้พลังงานสีเขียวแทน

เงินที่ได้จากคาร์บอนเครดิตจะนำไปใช้ในโครงการในท้องถิ่น ราคาคาร์บอนต่อตันจะผันผวนในตลาด ซึ่งหมายความว่า ยิ่งราคาคาร์บอนสูงขึ้นเท่าไร โครงการสีเขียวก็จะสามารถสร้างรายได้มากขึ้นเท่านั้นจากเครดิตคาร์บอนที่สร้างขึ้นใหม่

ภายใต้ตลาดคาร์บอน ประเทศต่างๆ ที่ลดการปล่อยมลพิษ โดยการติดตั้งโครงการพลังงานสะอาด เช่น พลังงานแสงอาทิตย์หรือพลังงานลม หรือเปลี่ยนระบบขนส่งสาธารณะให้เป็นไฟฟ้า สามารถขายเครดิตคาร์บอนได้

อย่างไรก็ตาม นักวิจารณ์ต่างตั้งคำถามว่าข้อตกลงนี้จะมีประสิทธิภาพหรือไม่ และกังวลว่าข้อตกลงดังกล่าวอาจนำไปสู่ปัญหาที่คล้ายคลึงกันกับพิธีสารเกียวโต ซึ่งเป็นข้อตกลงที่ประเทศพัฒนาแล้วลงนามกันเมื่อปี 1997 เพื่อลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกให้อยู่ในระดับของปี 1990 หรือต่ำกว่า ข้อตกลงดังกล่าวได้รับผลกระทบอย่างหนักเมื่อรัฐบาลสหรัฐฯ ถอนตัวออกจากข้อตกลงดังกล่าว

อะไรจะเกิดขึ้นได้บ้างในการเจรจาเรื่องสภาพภูมิอากาศที่บากู

การตัดสินใจเมื่อวันจันทร์ที่ผ่านมาเป็นสัญญาณของแรงผลักดันเบื้องต้นในการจัดทำมาตรา 6 ซึ่งประธาน COP29 กล่าวว่า จะให้ความสำคัญเป็นอันดับแรกในปีนี้

แต่ผู้นำยังคงต้องตกลงกันในส่วนอื่นๆ ของประเด็นนี้ รวมถึงกฎเกณฑ์เกี่ยวกับการซื้อขายเครดิตคาร์บอนระหว่างสองประเทศและรายละเอียดขั้นสุดท้ายของตลาดระหว่างประเทศที่อยู่ภายใต้การควบคุมของสหประชาชาติ

เมื่อสรุปแล้ว มาตรา 6 อาจลดต้นทุนการดำเนินการตามแผนภูมิอากาศแห่งชาติได้ 250,000 ล้านดอลลาร์ต่อปี ตามการประมาณการของสหประชาชาติ จากนั้นประธาน COP29 จะสนับสนุนให้ประเทศต่างๆ เข้าร่วมในการซื้อขายคาร์บอน

ในวันจันทร์ที่ผ่านมาประธาน COP29 กล่าวว่ามาตรา 6 จะเป็นเครื่องมือที่เปลี่ยนแปลงเกมในการจัดสรรทรัพยากรให้กับโลกกำลังพัฒนา แต่ยังคงมีข้อกังวลว่ามาตรา 6 จะทำงานอย่างไร เนื่องจากได้รับการพัฒนาขึ้นมา

อ้างอิงข้อมูล

• fastcompany
• reuters