สาธารณสุข ห่วงคนไทยภูมิต้านทาน "ไข้เลือดออก" ตก ส่อระบาดหนัก 

เกาะติดสถานการณ์ไข้เลือดออกในประเทศไทย โดย นพ.โอภาส การย์กวินพงศ์ ปลัดกระทรวงสาธารณสุข (สธ.) กล่าวในการเปิดงานวันไข้เลือดออกอาเซียน ประจำปี 2566 ภายใต้แนวคิด "ก้าวสู่สังคมไทย ไม่ป่วยตายด้วยไข้เลือดออก" ว่า ปีนี้ไข้เลือดออกน่าเป็นห่วงเนื่องจากเราไม่ติดหลาย ๆ ปี ภูมิต้านทานที่เคยมีกับไข้เลือดออกจะลดลง

ปีนี้จึงเสี่ยงสูงที่จะมีผู้ป่วยไข้เลือดออกสูงทั้งภูมิภาคอาเซียนและไทยซึ่งจากการสำรวจดัชนีลูกน้ำยุงลายในโรงเรียน ศาสนสถาน ชุมชน โรงงานออกมาตรงกันว่า มีลูกน้ำยุงลายมีมากกว่าปีที่ผ่านมา 2-3 เท่า ทำให้ยุงลายมีจำนวนมากขึ้นตามไปด้วย มีโอกาสกัดคนมากขึ้นและถ่ายทอดเชื้อไวรัสไปสู่คนมากขึ้น

โดยตั้งแต่ ม.ค. - พ.ค. 2566 ไทยมีผู้ป่วย 18,173 ราย มากกว่าปีที่แล้ว 4.2 เท่า เป็นการระบาดสูงสุดในรอบ 3 ปี และมีผู้เสียชีวิต 15 ราย เฉลี่ยมีผู้ป่วยสัปดาห์ละ 900 ราย เสียชีวิตสัปดาห์ละ 1 ราย

พบอัตราป่วยสูงสุดคือ กทม. ภาคใต้ และภาคกลาง โดยนักเรียนอายุ 5-14 ปีป่วยสูงสุด รองลงมาคือ กลุ่มอายุ 15-24 ปี อย่างไรก็ตาม ทุกจังหวัดมีความเสี่ยงหมดก็ต้องควบคุมลูกน้ำยุงลาย

"จากจำนวนผู้ป่วยที่มีถือว่าวิกฤตแล้วหรือไม่นั้น ช่วงปีที่เรามีผู้ป่วยไข้เลือดออกมากๆ คือ ประมาณ 1.5 แสนคน ปีนี้ก็ยังไม่ถือว่าวิกฤตมากนัก แต่ปีนี้คนไทยมีภูมิต้านทานต่อไข้เลือดออกน้อย มีโอกาสป่วยหนักและเสียชีวิตได้

เดือนนี้จึงต้องไม่ประมาทและร่วมมือกันเพราะไข้เลือดออกระบาดตามฤดูกาล คือ ช่วงฤดูฝน เดือน มิ.ย.ก็เข้าฤดูฝนแล้วจะเป็นช่วงที่มีผู้ติดเชื้อและเสีชีวิตสูงขึ้นและจะมีการระบาดสูงอยู่ 3-4 เดือนจากนี้ ก็ต้องช่วยกันรณรงค์ควบคุมป้องกันไข้เลือดออกตั้งแต่เดือนนี้เป็นต้นไป" นพ.โอภาสกล่าว

ที่น่าห่วง คือ ขณะนี้ยังไม่มียาต้านไวรัสรักษาไข้เลือดออกจากเชื้อไวรัสเดงกีโดยตรง การป้องกันจึงสำคัญ ทำอย่างไรให้ไม่ถูกยุงกัดซึ่งมีนวัตกรรมหลายอย่าง เช่น ยาทา ยาป้องกันไล่ยุง เราต้องการนวัตกรรมใหม่ ๆ อีกเยอะ อย่างเนคเทคนำดิจิทัลมาเชื่อมโยงข้อมูลสำรวจลูกน้ำยุงลาย ที่มี อสม.ช่วยสำรวจ จะบอกได้ว่า จุดไหนที่มีไข้เลือดออก จะได้ช่วยมองเป้าและชี้จุดในการรักษาและควบคุมต่อไป

อีกส่วนคือ เดิมเข้าใจว่าไข้เลือดออกเป็นกับเด็กเล็ก เด็กโต แต่ระยะหลังพบว่าปัญหาการป่วยและเสียชีวิตมากที่สุดคือผู้ใหญ่ ซึ่งอาการไม่เหมือนรูปแบบที่เคยรู้จักมา

บางครั้งมีอาการไม่กี่วันก็ทำให้อาการหนักรุนแรงหรืออาการแปลกๆ ได้ จึงต้องย้ำเตือนว่า ระยะแรกของไข้เลือดออก การวินิจฉัยไม่ใช่เรื่องง่ายเพราะมีอาการคล้ายกับโรคอื่น

หากไม่ติดตามอาการหรือสังเกตจะทำให้การรักษาล่าช้า เกิดความรุนแรงและเสียชีวิตในที่สุด มาตรการวินิจฉัยให้เร็วที่สุดและสังเกตตัวเองจึงมีความสำคัญ ขณะที่แต่ละบ้านควรสำรวจลูกน้ำยุงลายและช่วยกันกำจัด รวมไปถึงชุมชนเพราะยุงลายบ้านหนึ่งก็ข้ามไปอีกบ้านทำให้ป่วยหรือระบาดในชุมชนได้

สำหรับวัคซีนป้องกันไข้เลือดออกเคยออกมา 10 ปีที่แล้วในตลาดและใช้ในประเทศฟิลิปปินส์ พบว่า การทดลองอาจจะได้ผลดีแต่เอามาใช้ในภาคสนามกลับไม่ได้ผลดี การใช้วัคซีนมีทั้งประโยชน์และสิ่งที่พึงระวัง

ขณะนี้เป็นโอกาสดีที่มีวัคซีนรุ่นใหม่ของบริษัทประเทศญี่ปุ่น เราคงติดตามข้อมูลและเริ่มปฏิบัติการนำไปใช้อย่างเหมาะสมต่อไป กรมควบคุมโรคกำลังดำเนินการเรื่องนี้อยู่ ซึ่งคงต้องผ่านกระบวนการทดสอบและนำไปใช้จริงและประเมินอีก เพื่อให้เกิดประโยชน์กับประเทศไทยมากที่สุด

นายสุขสันต์ กิตติศุภกร รองปลัด กทม. กล่าวว่า กทม.เป็นหนึ่งในจังหวัดที่มีการแพร่ระบาดของไข้เลือดออกสูงที่สุด จึงได้ออกนโยบายดำเนินการเชิงรุก เน้นการป้องกันและเฝ้าระวังก่อนเกิดโรค

โดยเฉพาะในพื้นที่ชุมชน โรงเรียน และศาสนสถาน พร้อมร่วมมือกับภาครัฐและเอกชนสร้างการรับรู้ถึงอันตรายของไข้เลือดออกแก่ประชาชน เพื่อทำให้ กทม.ปลอดโรค ปลอดภัยห่างไกลจากไข้เลือดออก

นายยูจิ ชิมิซึ ประธานกรรมการบริษัท คาโอ อินดัสเตรียล (ประเทศไทย) จำกัด กล่าวว่า คาโอสนับสนุนเนคเทค สวทช. และกรมควบคุมโรค พัฒนาแอพพลิเคชัน "รู้ทัน" เพื่อแจ้งเตือนภัยสุขภาพรอบตัวตั้งแต่ปี 2564 และกำลังพัฒนาเทคโนโลยีแบบพยากรณ์ คาดการณ์โอกาสการเกิดโรคและการแพร่ระบาด เพื่อหาวิธีป้องกันให้ประชาชนปลอดภัยจากโรค

พร้อมสานต่อโครงการ "Guard Our Future" ให้ความรู้และวิธีการป้องกันที่ถูกต้องแก่เด็กนักเรียนและผู้ปกครอง ตั้งเป้าจัดกิจกรรมกว่า 160 โรงเรียนทั่ว กทม.และต่างจังหวัด ร่วมกับวง Paper Planes แต่งเพลงพร้อมมิวสิควิดีโอให้ความรู้และเตือนถึงอันตรายของโรคไข้เลือดออก

ปัจจัยสำคัญที่ทำให้วัคซีนไข้เลือดออกยังไม่ได้ผลเท่าที่ควรนั้น นพ.โอภาส กล่าวว่า เนื่องจากไข้เลือดออกมี 4 สายพันธุ์หลักๆ เวลาพัฒนาวัคซีนต้องให้ครบทั้ง 4 ชนิดจึงเป็นความยาก

นอกจากนี้ธรรมชาติของไข้เลือดออกเมื่อติดเชื้อครั้งแรกอาการมักไม่รุนแรงมากนักจะรุนแรงเมื่อติดเชื้อครั้งที่สองโดยสายพันธุ์ที่แตกต่างกัน พอคนที่ฉีดวัคซีนเข้าไปบางคนเคยติดเชื้อมาแล้วครั้งหนึ่ง เมื่อฉีดวัคซีนก็เหมือนกระตุ้นครั้งที่สอง ทำให้บางครั้งอาการรุนแรงขึ้น เป็นความยากของวัคซีนแต่ละชนิด ไม่เหมือนโควิดที่ยังเป็นสายพันธุ์หลักเดียวการป้องกันจะง่ายกว่า

ถามว่าเกี่ยวข้องกับข้อจำกัดการใช้วัคซีนในแต่ละช่วงอายุด้วยหรือไม่นั้น นพ.โอภาส กล่าวว่า มีส่วนเพราะการให้วัคซีนต้องระมัดระวังในคนที่ติดเชื้อแล้ว รวมถึงคนที่ติดเชื้อแล้วการให้วัคซีนอาจไปกระตุ้นภูมิคุ้มกันสูงขึ้นได้ และทำให้อันตรายได้

สำหรับวัคซีนรุ่นใหม่ของญี่ปุ่นจะมีการนำมาศึกษาพื้นที่นำร่องเพื่อดูประสิทธิผล โดยกรมควบคุมโรคมีแนวทางวิธีการแล้วซึ่งจะสื่อสารรายละเอียดต่อไปว่า จะเริ่มปฏิบัติการอย่างไรซึ่งขณะนี้วัคซีนยังไม่ได้ขึ้นทะเบียนกับทาง อย.

หากขึ้นทะเบียนกับทาง อย.เรียบร้อยแล้วก็คงสามารถนำมาใช้ได้ แต่การจะใช้ให้เกิดประโยชน์ในแง่ของการควบคุมโรคหรือการป้องกันคงต้องเป็นอีกระยะหนึ่งที่จะต้องดำเนินการต่อไป