จากโขนถึงต้มยำกุ้ง ตำนาน 5 มรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

“ยูเนสโก” มีมติขึ้นทะเบียน "ต้มยำกุ้ง" ในบัญชีรายการตัวแทนมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ (Representative List) ขององค์การยูเนสโก เมื่อวันที่ 3 ธันวาคม 2567

ต้มยำกุ้งสะท้อนวิถีชีวิตเรียบง่ายของชุมชนเกษตรกรรมริมน้ำในภาคกลางของไทย แสดงถึงภูมิปัญญาการเรียนรู้จากธรรมชาติ การพึ่งพาตนเอง และการสร้างสรรค์อาหารที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพ

นายกรัฐมนตรีแพทองธาร ชินวัตร ได้แสดงความยินดีผ่านวิดีทัศน์ พร้อมย้ำความมุ่งมั่นของไทยในการสร้างความตระหนักรู้และความร่วมมือระหว่างประเทศในการปกป้องมรดกทางวัฒนธรรม

ฐานเศรษฐกิจ พาไปทำความรู้จักที่ไปที่มาของ “การจัดทำบัญชีรายการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม” ของยูเนสโก (UNESCO) ว่าคืออะไร

ยูเนสโก มีบทบาทสำคัญในการส่งเสริมและปกป้องมรดกทางวัฒนธรรมของมนุษยชาติ โดยได้จัดทำบัญชีรายการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ (Intangible Cultural Heritage: ICH) ซึ่งแบ่งเป็น 2 ประเภทหลัก คือ

1. บัญชีรายการตัวแทนมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ (Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity)
2. บัญชีรายการมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ที่ต้องการการคุ้มครองโดยเร่งด่วน (List of Intangible Cultural Heritage in Need of Urgent Safeguarding)
    

ประเทศไทยประสบความสำเร็จในการนำเสนอมรดกทางวัฒนธรรมจนได้รับการขึ้นทะเบียนในบัญชีรายการตัวแทนมรดกวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติแล้ว 5 รายการ ได้แก่

โขน: ราชาแห่งนาฏศิลป์ไทย (ขึ้นทะเบียนปี 2561)

โขนเป็นศิลปะการแสดงชั้นสูงที่บรรจงผสมผสานศาสตร์และศิลป์หลายแขนง ทั้งดนตรี การขับร้อง วรรณกรรม การเต้นรำ พิธีกรรม และงานหัตถศิลป์ การแสดงโขนนำเสนอมหากาพย์รามายณะผ่านการเคลื่อนไหวที่งดงาม ประกอบดนตรีและการขับร้อง พร้อมเครื่องแต่งกายที่วิจิตรตระการตา

แต่เดิมโขนได้รับการสืบทอดในราชสำนักและบ้านของครูนาฏศิลป์ ปัจจุบันการถ่ายทอดส่วนใหญ่เกิดขึ้นในสถาบันการศึกษา แต่ยังคงยึดหลักการดั้งเดิมเป็นสำคัญ นอกจากความงดงามทางศิลปะ โขนยังทำหน้าที่สั่งสอนเรื่องการเคารพผู้อาวุโส ความสัมพันธ์ระหว่างผู้นำและผู้ตาม และชัยชนะของความดีเหนือความชั่ว

นวดไทย: ศาสตร์แห่งการเยียวยา (ขึ้นทะเบียนปี 2562)

นวดไทยเป็นภูมิปัญญาการดูแลสุขภาพแบบองค์รวมที่สืบทอดมาแต่โบราณ สะท้อนความเข้าใจในเรื่องพลังชีวิตและการรักษาสมดุลของร่างกาย ผสมผสานทั้งศาสตร์และศิลป์ในการบำบัดรักษา

การนวดไทยไม่เพียงแต่เป็นการรักษาทางกาย แต่ยังเชื่อมโยงกับมิติทางจิตวิญญาณและความเชื่อดั้งเดิมของไทย

โนรา: มรดกศิลปะการแสดงแดนใต้ (ขึ้นทะเบียนปี 2564)

โนราเป็นศิลปะการแสดงที่มีประวัติยาวนานกว่า 500 ปี มีเอกลักษณ์โดดเด่นด้วยลีลาการร่ายรำที่มีชีวิตชีวาและโลดโผน ผสมผสานการขับร้องด้นสด และดนตรีที่มีจังหวะเร้าใจ ผู้แสดงสวมเครื่องแต่งกายที่มีสีสันสดใส สวมมงกุฎหรือเครื่องประดับศีรษะ ลูกปัด ปีกนก ผ้าสไบ และหางหงส์ที่ทำให้ดูคล้ายนก รวมถึงเล็บโลหะยาวที่โค้งงอออกจากปลายนิ้ว

โนราไม่เพียงเป็นการแสดงเท่านั้น แต่ยังมีความสำคัญทางวัฒนธรรมและสังคมอย่างลึกซึ้งสำหรับชาวใต้ ผ่านการใช้ภาษาถิ่น ดนตรี และวรรณกรรมท้องถิ่น เสริมสร้างวิถีชีวิตทางวัฒนธรรมและสายสัมพันธ์ทางสังคมในชุมชน

สงกรานต์: มรดกแห่งวัฒนธรรมน้ำใจไทย (ขึ้นทะเบียนปี 2566)

สงกรานต์เป็นเทศกาลที่เกี่ยวข้องกับการเคลื่อนที่ของดวงอาทิตย์เข้าสู่ราศีเมษ ซึ่งเป็นราศีแรกของจักรราศี และถือเป็นการเริ่มต้นปีใหม่ตามประเพณี จัดขึ้นกลางเดือนเมษายนหลังการเก็บเกี่ยวข้าว เป็นช่วงเวลาแห่งการรวมญาติ การแสดงความเคารพต่อผู้อาวุโส บรรพบุรุษ และพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์

การรดน้ำเป็นพิธีกรรมสำคัญในช่วงสงกรานต์ เป็นสัญลักษณ์ของการชำระล้าง ความเคารพ และความเป็นสิริมงคล กิจกรรมอื่นๆ รวมถึงการสรงน้ำพระพุทธรูป การสาดน้ำ การละเล่นพื้นบ้าน เกม ดนตรี และการเฉลิมฉลองด้วยอาหาร

ต้มยำกุ้ง: รสชาติแห่งภูมิปัญญา (ขึ้นทะเบียนปี 2567)

"ต้มยำกุ้ง" ได้รับการขึ้นทะเบียนในฐานะอาหารที่สะท้อนภูมิปัญญาและวัฒนธรรมไทย อาหารจานนี้มีต้นกำเนิดจากชุมชนชาวพุทธริมน้ำในภาคกลาง ซึ่งเป็นภูมิภาคที่อุดมสมบูรณ์และเป็นแหล่งผลิตอาหารหลักของประเทศมาหลายศตวรรษ

ความพิเศษของต้มยำกุ้งไม่ได้อยู่ที่รสชาติอันเป็นเอกลักษณ์เท่านั้น แต่ยังสะท้อนภูมิปัญญาในการใช้สมุนไพร ความเข้าใจในทรัพยากรท้องถิ่น และค่านิยมทางพุทธศาสนา การหลีกเลี่ยงการฆ่าสัตว์ใหญ่ของชุมชนชาวพุทธ ผสานกับความรู้เรื่องสมุนไพร นำไปสู่การพัฒนาอาหารที่เชื่อว่าช่วยเสริมพลังและสุขภาพ โดยเฉพาะในช่วงฤดูมรสุม

5 มรดกวัฒนธรรมไทย: สืบสานภูมิปัญญาสู่คนรุ่นหลัง

การขึ้นทะเบียนมรดกวัฒนธรรมทั้ง 5 รายการนี้ ไม่เพียงแต่เป็นความภาคภูมิใจของคนไทย แต่ยังเป็นการรับรองคุณค่าของวัฒนธรรมไทยในระดับสากล และเป็นแรงผลักดันสำคัญในการอนุรักษ์และสืบสานมรดกทางวัฒนธรรมเหล่านี้ให้คงอยู่สู่คนรุ่นต่อไป

ความสำเร็จในการขึ้นทะเบียนมรดกทางวัฒนธรรมของไทยสะท้อนให้เห็นถึงความหลากหลายและความเข้มแข็งของรากฐานทางวัฒนธรรม ตั้งแต่ศิลปะการแสดงชั้นสูงอย่างโขน ศิลปะพื้นบ้านอย่างโนรา ภูมิปัญญาการรักษาอย่างนวดไทย ประเพณีที่เชื่อมโยงผู้คนอย่างสงกรานต์ ไปจนถึงอาหารที่สะท้อนวิถีชีวิตอย่างต้มยำกุ้ง ทั้งหมดนี้แสดงให้เห็นถึงความสำเร็จในการอนุรักษ์และสืบสานวัฒนธรรมไทยให้เป็นที่ประจักษ์ในระดับนานาชาติ

 

ที่มาข้อมูลและภาพ UNESCO