“อริยะ” ในทางพุทธศาสนาแบบเถรวาท ถ้าเป็นพระภิกษุก็เรียกว่า พระอริยะ
ถ้าเป็นบุคคลธรรมดาที่ไม่ได้อุปสมบทเป็นพระ เมื่อปฏิบัติธรรมถึงขั้นอริยะจะเรียกว่า อริยะบุคคล
ขั้นแรกของนักปฏิบัติธรรมที่สามารถเข้าถึงความเป็นอริยะได้เรียกว่า
“โสดาบัน”
ตามความจริงทุกขั้นของความเป็นอริยะ บุคคลที่ไม่ได้บวชสามารถเป็นได้ถึงขั้นอนาคามี และเมื่อถึงขั้นอรหันต์ต้องบวชภายใน 7 วัน (ตามความเชื่อเพราะถ้าไม่บวชจะละสังขารใน 7 วัน)
บุคคลที่ปฏิบัติธรรมจนถึงขั้นบรรลุธรรมโสดาบัน เราทั่วไปสามารถมองออกได้หรือไม่...ดูที่ไหนอย่างไร...
หลายคนมักจะเคยได้ยินคำตอบว่า เราไม่อาจทราบได้หรอกถ้าหากจิตเรายังไม่ได้เป็นโสดาบัน
สำหรับในขั้นโสดาบันนั้น ส่วนตัวมีคติว่า พอดูได้ เข้าถึงได้ สำหรับโสดาบันที่เป็นบุคคลธรรมดา ที่มิใช่พระภิกษุ
เราต้องเข้าใจถึงคุณธรรมที่โสดาบันมีก่อน คือ มีศีล 5 ครบทุกข้อ / ละสังโยชน์ได้ 3 ข้อจาก 10 ข้อ
ทั้ง 3 ข้อประกอบด้วย
1.ไม่มีอัตตาตัวตน คือ ไม่แสดงออกถึงการมีตัวตนเลย คือ การยึดถืออัตตา อาทิ รู้ไหมฉันเป็นใคร / ฉันมีอำนาจนะ เป็นต้น
2.ไม่มีความสงสัยใดๆ ในธรรมะทุกหัวข้ออีกแล้ว อาทิ นรกมีจริงไหม สวรรค์อยู่ที่ไหน กรรมเก่ามีจริงเหรอ เป็นต้น
3.ไม่มีคตินิยมในเรื่องของขลังปลุกเสกเครื่องราง คือ ไม่มีใจชอบพระเครื่องรางของขลังใดๆ ไม่นิยม ไม่ทำเองด้วย
สิ่งที่โสดาบันยังปรารถนาได้ คือ การมีครอบครัว ปรารถนาความร่ำรวยในทรัพย์ ปรารถนาการมีบริวาร มีความโกรธ มีความหลง มีความโลภ
แต่การมีนั้น มีแบบผิดจากคนธรรมดา คือ อยากมีก็จริงแต่ถ้าต้องมีจากการต้องทำชั่ว ทำไม่ดี ผิดจากจริยธรรม คุณธรรม เขาจะไม่ทำเด็ดขาดแม้จะมีโอกาส หรือ มีช่องว่างทางกฏหมายก็ตาม
เวลาโกรธ โสดาบันเวลาที่โกรธใคร เขาไม่ด่า ไม่ทำร้ายร่างกาย ไม่ส่งใครไปทำร้ายด้วย อย่างมากก็หน้าแดงกัดฟัน กำหมัดยืนตัวสั่น แล้วก็ค่อยๆ มีสติเลิกรา แต่ถ้าคนปกติก็จะทำในสิ่งที่กลับกัน...
ผู้ที่เป็นนักปฏิบัติธรรม สามารถเข้าถึงความเป็นอริยะได้ทุกคน โดยไม่ต้องเปลี่ยนเป็นชุดนักบวชหรืออื่นใด นุ่งกางเกงยีนต์ อยู่คอนโด นั่งรถไฟฟ้า ทำงานออฟฟิต
ดังนั้นโสดาบัน คือ บุคคลที่มีการใช้ชีวิตธรรมดาๆ แต่ทว่าที่ไม่ธรรมดา คือ คุณธรรมในใจ ไม่ใช่การมีพรายกระซิบ หรือ การระลึกชาติได้
การมีญาณวิเศษ ถ้าเข้าใจหลักธรรมที่ถูกต้องตามความเป็นจริงแล้ว เรื่องโสดาบัน ทุกคนก็สามารถปฏิบัติตนเองไปถึงจุดนั้นได้
พระพุทธเจ้าตรัสว่า
ผู้บรรลุธรรมขั้นโสดาบัน ปิดประตูอบายภูมิและประตูเกิดเป็นสัตว์เดรัจฉานแล้ว เหลือแต่โลกมนุษย์กับความเป็นเทพเทวดาเท่านั้นที่จะให้ไปเกิด
ได้เวียนว่ายตายเกิดอีก 7 ครั้ง จากนั้นก็ได้บรรลุธรรมเป็นอรหันต์
แต่ทุกอย่างต้องเริ่มต้นที่ใจ..ไม่ใช่พิธีกรรมภายนอก ไม่ใช่ในวัด ไม่ใช่ชุดขาว ชุดเหลือง ใดๆ ทั้งสิ้นแล